Auteursrecht op supersize?

Je komt er wel eens een tegen: een extreem uitvergrote versie van een gangbaar gebruiksvoorwerp, zoals een enorme stoel of bloempot. Niet alleen als kunst, maar ook als commercieel product. Supersize voorwerpen zijn eens in de zoveel tijd onderwerp van een discussie over auteursrecht. In een recente uitspraak ging het om een extreem grote strandstoel, de StrandstoelXXL. Hoe zit het met de bescherming van dit soort items? Is het uitvergroten van een gangbaar gebruiksvoorwerp tot surrealistische proporties een creatieve prestatie die wordt beschermd door het auteursrecht?

Wat is auteursrecht?

In a nutshell is auteursrecht het recht van de maker van een werk om dat werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. In iets minder deftige woorden: het exclusieve recht van de maker om zijn werk te kopiëren en te publiceren. Het is alleen aan de maker om die handelingen te verrichten of om toestemming te geven aan anderen om het werk te exploiteren.

Bescherming voor creatieve prestatie

Niet elke creatie is beschermd door het auteursrecht. Het moet gaan om een werk dat een eigen, oorspronkelijk karakter heeft en het persoonlijk stempel van de maker draagt. Dat kan dus ook elk type gebruiksvoorwerp zijn, zolang het ontwerp maar gebaseerd is op een creatieve inspanning. Maar is het (enorm) uitvergroten van een al bekend voorwerp een creatieve prestatie die beschermd wordt?

Iets meer nodig voor auteursrecht

Om heel kort te gaan: nee. Althans niet zonder meer als het ontwerp alléén bestaat uit de technische schaalvergroting van al bestaande vormgeving. Dit komt ook terug in de uitspraak over de StrandstoelXXL. Die had qua design namelijk net iets meer om het lijf dan alleen de uitvergroting: de enorme strandstoel was namelijk onevenredig breed ten opzichte van een normale strandstoel, en had ook een trappetje om de stoel mee te beklimmen. Hoewel de rechter erkent dat de strandstoel door de grote uitvoering uit zijn oorspronkelijke context is gehaald, wijst de rechter ook op de feitelijke verschillen in het ontwerp om de toekenning van het auteursrecht te rechtvaardigen. Daarmee wordt de auteursrechtelijke drempel gehaald.

Het zit ‘m in de details

De rechtspraak is op dit punt ook vrij consistent en in eerdere gevallen is auteursrecht op dezelfde gronden toegekend. Zo is er herhaaldelijk geprocedeerd over de destijds populaire zitzakken van Fatboy; die zagen er in essentie uit als uitvergrote kussens. Het verschil met gewone kussens zat niet alleen in de grotere omvang, maar ook in de toevoeging van een opvallend rood merklabel. Door de aanwezigheid van die kleine verschillen kon Fatboy uiteindelijk aanspraak maken op het auteursrecht.

Andersom is er ook wel eens geprocedeerd over de verkleining van bestaande ontwerpen, bijvoorbeeld over porseleinen miniatuurhuisjes. Die miniatuurhuisjes waren ontworpen in de stijl van de oud-Hollandse huizenbouw, maar waren geen exacte replica’s van bestaande huizen. Doordat in de vormgeving een eigen creatieve inbreng is geweest van de ontwerper, werd auteursrecht toegekend.

In de rechtspraak wordt overigens wel erkend dat auteursrecht op een schaalvergroting op zichzelf mogelijk is, maar dan moet het wel gaan om een schaalvergroting die dusdanig absurd (dus vele malen groter) is, dat het product niets meer te maken heeft met de oorspronkelijke functie van het ‘bronmateriaal’.  Maar met name wanneer de uitvergroting (of verkleining) in de kern dezelfde functie blijft houden, zit het ontstaan van auteursrecht ‘m in de afwijkende details. Maar: de drempel voor het claimen van auteursrecht is en blijft laag.

Beperkt auteursrecht

Doordat de details het verschil maken, is de omvang van het verkregen auteursrecht ook vrij beperkt: eigenlijk zó beperkt dat de ontwerper vrijwel alleen kan optreden tegen één-op-één kopieën van zijn ontwerp. De marges zijn dus vrij klein.

Wil jij als ontwerper auteursrecht kunnen claimen op supersize (of snacksize) design? Zorg dan dus voor afwijkingen ten opzichte van de al bekende vormgeving, minstens op detailniveau. Alléén een (veel) grotere of juist kleinere maatvoering zal niet zomaar voldoende zijn.

Meer weten over auteursrecht op design? Ik hoor het graag!